YERLEŞİM YERLERİNİN ESKİ İSİMLERİ

1-Avanos :Venassa -Nen assa (Asurlular dönemi )

Zum-Vinessa (Hititler dönemi )

Enes-Even,Uvenez ( Selçuklu ve Osmanlı dönemi)

2-Derinkuyu :Melengübü, Makaouba (Arapça)

3-Göreme : Matiene, Maçan (Helenler dönemi)

Avcılar (Selçuklu ve Osmanlı dönemi)

4-Kaymaklı :Enogobi (Bizans dönemi)

5-Kozaklı :Hamamorta (Osmanlı dönemi)

6-Gülşehir :Zarapasos (Bizans dönemi)

Arapsun (Selçuklu-Osmanlı dönemi)

7-Nevşehir :Nissa (Hititler dönemi)

Soandos (Bizans Dönemi)

Muşkara ( Osmanlı dönemi )

8- Ovaören :Göstesin (Osmanlı dönemi)

9-Özkonak :Genezin ( Selçuklu dönemi )

10-Ürgüp :Assiana-Osiana,Hagios prokopios (Helenler dönemi)

Başhisar (Selçuklular dönemi)

11-Kızılırmak :Haly (Antik dönem)

12-Avla Dağı : Tomisson (Antik dönem)

13-Mustafapaşa :Sinasos (Bizans ve Osmanlı dönemi)

14-Mazı Köyü : Mataza (Antik dönem )

Dil-Anlatım

(Ana Kaynak: Kültür Bakanligi)

İç Anadolu Bölgesinin kültür kapsamında bulunan Nevşehir bölgesi Dil ve Anlatım özellikleri bakımından da İç Anadolu karakteristiğini gösterir. Nevşehir halkının kullandığı dil; Kurallı Anadolu Türkçe’sinden en alt düzeyde bölgesel ağız olarak farklılaşır.

Ses bilgisi (Fonetik) bakımdan, halkın kullandığı dilde temel ünlü (Vokal), Ünsüz (Konsonas) seslerin , farklı vurgu ve tonlamadan kaynaklanan çeşitleri bulunmaktadır. Bu bağlamda geleneksel halk dilinde 20 adet ünlü, 43 adet ünsüz ses tesbit edilmiştir. Yöresel sesleri tanımlayabilmek için; aşağıdaki çevriyazı (transcription) alfabesi kullanılmaktadır.

a. Kapalı a.

a. Bulanık a.

a. İnce a.

a. Uzun ince a.

e. Kapalı e.

e. a’ya yakın kalın açık e.

e. Uzun e.

e. Yuvarlak e.

i. Yuvarlak i.

I. İnce ı yahut kalın i.

I. Uzun ı.

o. Kapalı o.

o. O’dan kalınlaşmış ö ve o arası bir ünlü

o. Bulanık o.

U. Ü’den kalınlaşmış ü ile u arası ünlü

U. Bulanık ü.

g. Art damak g’si

f. Patlayıcı gırtlak g’si

G. Özel adların yazılışında büyük harfle gösterilen g.

k. Art damak k’si

K. Gırtlak k’si

n. Genzel ön ve art damak n’si

Nevşehir halk dili içerisinde oluşan kelime haznesi Türkçe’nin genel kurallarıyla paralellik gösterir. Aynı zamanda bölgesel kültür ortamının sınırlarının bir göstergesidir.

Nevşehir kültür ortamındaki Türk’çe kelimeler, diğer dillerden giren kelimelere oranla sayısal bir üstünlük gösterir. Yeniden kültürleşme sürecinde dıştan gelen etkiler anonim yapıdaki kelime üreticiliğini kısırlaştırmıştır. Birçok detay kelimeler genellemeye yönelik yaklaşımlar dolayısıyla yok olmuştur.

Örnek: Önceden mutfakta kazan grubu içerisindeki eşyaların boyutuna göre “Kazan – hereni- helki-bakraç” olarak isimleri var iken, yeni oluşumla birlikte detay isimleri unutulmuştur. Genel bir adla kazan denilmeye başlanmıştır.

Nevşehir ve çevresinde geleneksel hayat tarzı içerisinde dil haricinde farklı iletişim kurma yolları da mevcuttur. Bunlar:

Jest –Mimikler İle İletişim: Karşısındakine kırgın, sevinçli düşünceli olduğunu aktarmakta kullanılır.

Bedeni Hareketlerle İletişim: Kafayı sağa, sola çevirerek, el işareti yaparak, bacak hareketi yaparak çeşitli düşünceler ifade edilmektedir.

Islıkla İletişim: Uzaktaki birisine haber vermek ve çeşitli ezgileri çıkartmak için ıslık kullanılmaktadır.

Kalıplaşmış Sözler

Bu grupta ele alınan halk edebiyatı ürünleri, İnsanları olaylar karşısında oluşturmuş oldukları düşüncelerini, çeşitli biçimlerde ifade ederken kullandıkları anonim söz kalıplarıdır.

Kalıplaşmış sözler, anlatılmak istenen durumun öze indirgeyerek ifadeyi kolaylaştırır.Toplumun ortak düşünce sisteminin süzgecinden geçerek oluşunu tamamlamış olması özelliğinden dolayı da karşılıklı iletişimde ifade gücünü ortaya çıkartır.

Kalıplaşmış sözler gurubu içerisinde yer alan türler:

-Atasözleri

-Deyimler

-Ölçülü Sözler

-Bilmeceler

-Dualar

-Beddualar

-Yeminler

-Selamlar

-Küfürler ( Argo Sözler)

-Okşamalar

-Nasihatlar

-Satıcı Sözler

-Hitaplar (Çağırmalar) dan oluşmaktadır. Bu türlere yönelik Nevşehir yöresinden tespitlerle ilgili açıklamalar aşağıda sunulmuştur.

• Atasözleri

Atasözleri

Kökleri geçmişte olan hayatın kurallarını öğretici nitelikteki özlü söz kalıplarıdır.

Nevşehir de halk arasında yaşatılan bazı Atasözleri şunlardır.

-Al zengin kızını döndersin anasını evine; al fakirin kızını döndersin anası evine.

-İyi kocan var gir oyna çık oyna; kötü kocan var gir ağla çık ağla.

-Tuzsuz koyun tuzlu koyunu yalaya yalaya bitirirmiş.

-Bitli baklanın kör alıcısı olur.

-Çavuşüzümü ama terbiyesi kıt.

-Ayağını yorganına göre uzat.

-Misafir umduğunu deyil bulduğunu yer.

-Minareyi çalan kılıfını hazırlar.

-İtle çuvala gidilmez.

-İtle dalaşmaktan çalıyı dolanmak yeğdir.

-Dost acı söyler.

-Kapıda yetişen tosunun değeri olmaz

-Yattığı ahır sekisi çağırdığı İstanbul türküsü.

-Ağır taşı nel yel alır, ne sel alır.

-İte pastırma bekletilmez.

-Acele ile menzil alınmaz.

-Acıkan doymam, susayan kanmam sanırmış.

-Açık ağız aç kalmaz.

-Aş buldun düş, iş buldun sıvış.

-Yuvarlanan taş yosun tutmaz.

-Fukaranın şaşkını beyaz giyer kış günü.

-İki kaynar bir coşar, Güzelin aşı tez bişer.

-Akıllı işini görür deli başını bekler.

-Tavuk deşindiğinden deli düşündüğünden belli olur.

-İstenmeden yenen aş, ya karın ağrıtır, ya baş.

-Kalabalıktan dilini, sofradan elini kısa tut.

-Büyük lokma yede büyük söz söyleme.

-Aç bırakma hırsız edersin; çok söyleme yüzsüz edersin.

-Kan toprağa akar.