El Sanatları & Mimari

 Halk Sanatları

Toplum yaşantısı içerisinde, kullanım alanları bakımından fonksiyonları olan; anonim özellikleri, estetik ve içsel duygulara “Halk Sanatları” diyoruz.

Yöreye özgü karakter taşıyan belli başlı sanat dalları :

-Dokuma sanatı (Halı, kilim, culfacılık)

-Örgü sanatı (Çorap, oya örgüsü)

-Toprak kap sanatı (Çanak- çömlekçilik)

Dokumacılık :

Yörede bu sanat dalı ile ilgili, meydana getirilmiş çokça ürün bulmak mümkündür. Ürgüp, Avanos ilçelerinde dokuma sanatının bir türü olan halıcılık oldukça gelişmiştir. Buraya halıları Türk halıcılığı içerisinde özel bir yere sahiptir.

Bölge halıları “Istar “ tezgahında dokunmaktadır. Yöre halılarında çögü ipleri önceleri yünden oluşmasına karşın bu gün eriş iplerde oluşmaktadır. Geleneksel tarz halılarda üç boy halı tipi görülmektedir. Bunlar: Sedir Halısı (İnce uzun), Taban Halısı (Uzun ve geniş), Seccadelik Halı (Küçük boy) dan oluşmaktadır.

Halılar renkler bakımından çevrede bulunan doğal (kök) boyalardaki renklerle paralellik gösterir. En çok bulunan renkler yeşilin tonları, siyah, kahverengi, sarı ve vişne rengidir.

Motifler olarak daha çok geometrik üç madalyonlu kompozisyonlar ağırlıklıdır. Motifine göre belli başlı halı adları olarak: Göbekli, harikli, Yılan Bahçesi gibi çeşitlerini boyayabiliriz.

Kilim:

Bu teknikle ürünler daha çok Kozaklı ve Gülşehir ilçelerinde bulunmaktadır. Kilimlerin çözgü ve atkı ipleri yünden oluşmaktadır. Motifler daha çok geometrik şekillerden oluşmaktadır. Kilim tekniğinde, eviçi sergi amaçlı ürünler yanında, heybe, yolluk, denk çuvalları gibi ürünlerde dokunmaktadır.

Kilimcilik Gulsehir'in sembolü olma yolundaki faaliyetlerden birisidir. 1987 yılında faaliyete giren proje ile fakir ve genç kızların ailesine topluma ve ülkesine katkısı olan meslek ve beceri sahibi insanlar olarak yetişmeleri amaçlanmıştır. Bunun yanında Kapadokya bölgesinin önemli bir yöresi olan Gülşehir ve Çevresinde Turizme yönelik kilim, yolluk ve çanta üretimini yaygınlaştırmak hem istihdamı artırmak hem de ilçeyi tanıtmak hedeflenmiştir. Şu anda 160 tezgah mevcut olup, merkezi Karacaşar, Eğrikuyu ve Eskiyaylacık Kasaba ve köylerinde kurslar açılmıştır. Bir dokuyucu ayda ortalama 60.000.000.TL. kazanabilmektedir. Dokutturulan bu malzemeler turistik eşya satan mağazalarda açılan sergilerde ve ilçede bulunan satış reyonuna rahatça pazarlanabilmektedir.

Culfa:

Modern kumaş dokuma tarzının protetipi olarak düşünülebilecek culfa tezgahlarında, kaba kumaşlar dokunmuştur. Motifleri ise renkli iplerle dokuma anında verilmiştir. Culfalıklarda üretilen kumaşları halk, kadın, erkek şalvarları yapımı ile bele sarılan şal kuşak için kullanılmıştır. Şu an üretim yapılmayan bu tezgahların, yoğunluk merkezlerinin Ürgüp ve Göreme olduğu tespit edilmiştir.

Örgü Sanatı:

El emeği deyince lif , patik örme, dantel, oya akla gelmektedir. Yoremizde dantel isine "tentene" işlemek denir. Ozellikle fakir ve dul genç kadınlar için, el emeği  en onemli gecim kaynagidir.

Mil İşi Örgüler:

Bu teknikle yörede yünden çoraplar üretilmektedir. Çorap örülürken beş mil kullanılmaktadır.İpler beyaz renk olabildiği gibi değişik renk kombinezonlarından da oluşabilmektedir. Cinslere göre çorapta renkler değişebilmektedir. Erkek çorapları sadece beyaz renkte olmaktadır. Kadın çorapları ise beyaz ve renkli iki türde yapılabilmektedir. Çorap motiflerinde çevresel olayların yansıması gözlenmektedir. Çokça kullanılan motiflerden bazılarının adlarını belirtmek gerekirse; sığır sidiği, sırçan dişi, bıtrak, baklava dilimi gibi motifler zikredilebilir.

Oya Dantel Gelenegi:

Yörede söz konusu alandaki ürünler meydana getirilirken üç ana teknik uygulanmaktadır. Bunlar :

1-Tığ işi oyalar

2-İğne oyaları

3-Mekik oyaları’dır.

Toprak Kap Sanatı (Pottery)

*  Anadolu'da Yaşamakta Olan İlkel Çömlekçilik  icin http://www.katpatuka.org/ilkel/

*  Avanos - Pottery Down to Generations

Bu sanat dalı ile ilgili geleneksel anlamda, Nevşehir’ e bağlı birçok yerleşim biriminde ürünler meydana getirilmiştir. Kısa bir zaman dilimi öncesinde uygun bir toprak rezervine sahip olan yerlerde, tandır, ekecik çeşitli kapların kapağı, ocaklık gibi eşyalar halkın kendi imkanları ile üretilmiştir.

Ancak bu sanat dalı seri imalat tarzında bir meslek gurubu olarak ürünlerini Avanos ilçesinde vermiştir. Çanak-Çömlek atölyeleri uzun yıllar Avanos halkı için geçim kaynağı olmuştur.Geçmiş dönemlerde söz konusu atölyelerde, su könkleri, bu testileri, çömlek ve büyük küpler üretilmiştir.

Günümüzde toprak eşyanın mutfaklardaki kullanım alanlarının azalmasından dolayı: Avanos atölyelerinde ürünlerin fonksiyonlarında değişiklik yaparak turizm ağırlıklı hediyelik eşya yapımına yönelmişlerdir. Yeni üretim çeşitleri içerisinde vazolar, isimlikler, kadeh bardakları gibi ürünler meydana getirilmiştir.

Shaping on a potter's kick wheel; Gülşehir, Turkey.

A man shapes pottery as it turns on a wheel.

Igne oyasi

Üç teknikle meydana getirilen oyalar kadın başı süsleme öğesi olarak kullanılmaktadır. Yörede oyaların yaygınlık alanı geniştir. Kızların çeyizinde önemli bir yer tutar. Gelin olacak bir kız ortalama 50-60 oyalı yemeni hazırlayarak yeni yuvasına götürür. Yemeniler kendisine özgü bir sandıkta muhafaza edilir.

Gülşehir kadininin bas ortüsü yazma ve tülbenttir. Bas ortülerinin kenari genellikle boncuk, igne oyasi ve mekik oyasi ile cevrilerek süslenir.

Yazma

Yazma kenari- igne oyasi

Mimari

Geleneksel konut türleri oyma ve yığma olmak  üzere çeşitlenir.Taş evlerin içi yazın serin, kışın ılıktır.Yangın ve depreme dayanaklıdır. Yöre ağaçsız olduğu için ahşap süsleme azdır.Yüklükler perde ile örtülüdür.  Tüm kapılar eşiklidir. Kemerli olan dış kapılar daha süslüdür. Konut içi yaşamın büyük bölümü etrafı yüksek  duvarlarla çevrili olan  hayat  denen avluda geçer.

Ahır,ambar,samanlık ve yer odası buraya açılır.Yer odası çok fonksiyonludur.Ailenin yemek yeme,oturma hatta yatma ihtiyacı bu odada karşılanır.19. Yüzyıl Kapadokya evleri yamaçlara, ya kayaların oyulması suretiyle ya da kesme taştan inşa edilmişlerdir.

Bölgenin tek mimari malzemesi olan taş, yörenin volkanik yapısından dolayı ocaktan çıktığında yumuşak olduğundan çok rahat işlenebilmekte ancak hava ile temas ettikten sonra  sertleşerek çok dayanıklı bir yapı malzemesine dönüşmektedir.

Kullanılan malzemenin bol olması ve kolay işlenebilmesinden dolayı yöreye has olan taş işçiliği gelişerek mimari bir gelenek halini almıştır. Gerek avlu gerekse ev kapılarının malzemesi ahşaptır. Kemerli olarak yapılmış kapıların üst kısmı stilize sarmaşık veya rozet motifleriyle süslenmiştir.

KAPADOKYA BÖLGESİ GÜVERCİNLİKLERİ

Tarihi : Güvercinlikler 18. ve 19. yüzyıllarda yapılmıştır.

 Mimari Özellikleri :Nevşehir’deki bir çok vadinin doğu, yönüne ve yüksek kısımlarına güvercinlikler inşa edilmiştir. Güvercinlikler de yer alan bitkisel motifler Türk resim sanatını çok iyi biçimde yansıtırlar. Vadilerdeki birbirinden güzel,heyecanlı çırpınışları ile uçuşan güvercinler Türk geleğine göre aileye bağlılığın ve barışın,Hıristiyanlıkta ise Tanrı’nın ruhunun simgesidir.ziyarete gelen insanların yaşamına ,hayal güçlerinin ötesinde olağanüstü doğa mucizelerini, estetik zarafetlerle donatarak sunmaktadır.Bu vadilerde güvercinler birbirleriyle yarışır biçimde ,gökyüzünün tonları farklı maviliklerinin arasında uçsuz bucaksız toprak kıvrımlarını, şapkalı yada mantar biçimli peribacalarını görmek mümkündür. Orta Anadolu ' nun Hasan Dağı-Erciyes Dağı volkanik bölgesinde kalan Vadisilerin bir kısmı bazaltla kaplı aşınmış tüf yatakları araziye hakim özelliktedir. Ayrıca ana ulaşım yollarına uzaklığı ve engebeli bir alan olması, gizlenmek isteyen veya dini inzivaya çekilenler için uygun korunma yeri olmuştur.  

Nevşehir  bölgesi güvercinlikleri en yoğun biçimde Uçhisar civarındaki vadilerde, Göreme-Kılıçlar ve Güllüdere vadilerinde, Ürgüp-Üzengi vadisinde, Ortahisar-Balkan deresi ve Kızılçukur vadisinde, Nevşehir yakınlarındaki Çat vadisinde yer alır.