Toplum yaşantısı içerisinde, kullanım alanları bakımından fonksiyonları olan; anonim özellikleri, estetik ve içsel duygulara “Halk Sanatları” diyoruz.
Nevşehir ve çevresinde bu tanımlamayla nitelenen türde ürünlere çeşitli alanlarda rastlamak mümkündür.
Yöreye özgü karakter taşıyan belli başlı sanat dalları :
-Dokuma sanatı (Halı, kilim, culfacılık)
-Örgü sanatı (Çorap, oya örgüsü)
-Toprak kap sanatı (Çanak- çömlekçilik)
Dokumacılık :
Yörede bu sanat dalı ile ilgili, meydana getirilmiş çokça ürün bulmak mümkündür.Ürgüp, Avanos ilçelerinde dokuma sanatının bir türü olan halıcılık oldukça gelişmiştir.Buraya halıları Türk halıcılığı içerisinde özel bir yere sahiptir.
Bölge halıları “Istar “ tezgahında dokunmaktadır.Yöre halılarında çögü ipleri önceleri yünden oluşmasına karşın bu gün eriş iplerde oluşmaktadır.Geleneksel tarz halılarda üç boy halı tipi görülmektedir.Bunlar :
-Sedir Halısı (İnce uzun)
-Taban Halısı (Uzun ve geniş)
-Seccadelik Halı (Küçük boy) dan oluşmaktadır.
Halılar renkler bakımından çevrede bulunan doğal (kök) boyalardaki renklerle paralellik gösterir.En çok bulunan renkler yeşilin tonları, siyah, kahverengi, sarı ve vişne rengidir.
Motifler olarak daha çok geometrik üç madalyonlu kompozisyonlar ağırlıklıdır.Motifine göre belli başlı halı adları olarak: Göbekli,harikli,Yılan Bahçesi gibi çeşitlerini boyayabiliriz.
Kilim :
Bu teknikle ürünler daha çok Kozaklı ve Gülşehir ilçelerinde bulunmaktadır.Kilimlerin çözgü ve atkı ipleri yünden oluşmaktadır.Motifler daha çok geometrik şekillerden oluşmaktadır.
Kilim tekniğinde, eviçi sergi amaçlı ürünler yanında, heybe, yolluk, denk çuvalları gibi ürünlerde dokunmaktadır.
Culfa :
Modern kumaş dokuma tarzının protetipi olarak düşünülebilecek culfa tezgahlarında, kaba kumaşlar dokunmuştur.Motifleri ise renkli iplerle dokuma anında verilmiştir.Culfalıklarda üretilen kumaşları halk, kadın, erkek şalvarları yapımı ile bele sarılan şal kuşak için kullanılmıştır. Şu an üretim yapılmayan bu tezgahların, yoğunluk merkezlerinin Ürgüp ve Göreme olduğu tespit edilmiştir.
Örgü Sanatı :
Mil İşi Örgüler :
Bu teknikle yörede yünden çoraplar üretilmektedir.Çorap örülürken beş mil kullanılmaktadır.İpler beyaz renk olabildiği gibi değişik renk kombinezonlarından da oluşabilmektedir.Cinslere göre çorapta renkler değişebilmektedir.Erkek çorapları sadece beyaz renkte olmaktadır.Kadın çorapları ise beyaz ve renkli iki türde yapılabilmektedir.Çorap motiflerinde çevresel olayların yansıması gözlenmektedir.Çokça kullanılan motiflerden bazılarının adlarını belirtmek gerekirse; sığır sidiği, sırçan dişi, bıtrak, baklava dilimi gibi motifler zikredilebilir.
Oyalar :
Yörede söz konusu alandaki ürünler meydana getirilirken üç ana teknik uygulanmaktadır.Bunlar :
1-Tığ işi oyalar
2-İğne oyaları
3-Mekik oyaları’dır.
Üç teknikle meydana getirilen oyalar kadın başı süsleme öğesi olarak kullanılmaktadır.Yörede oyaların yaygınlık alanı geniştir.Kızların çeyizinde önemli bir yer tutar.Gelin olacak bir kız ortalama 50-60 oyalı yemeni hazırlayarak yeni yuvasına götürür.Yemeniler kendisine özgü bir sandıkta muhafaza edilir.
Toprak Kap Sanatı :
Bu sanat dalı ile ilgili geleneksel anlamda, Nevşehir’ e bağlı birçok yerleşim biriminde ürünler meydana getirilmiştir.Kısa bir zaman dilimi öncesinde uygun bir toprak rezervine sahip olan yerlerde, tandır, ekecik çeşitli kapların kapağı, ocaklık gibi eşyalar halkın kendi imkanları ile üretilmiştir.
Ancak bu sanat dalı seri imalat tarzında bir meslek gurubu olarak ürünlerini Avanos ilçesinde vermiştir.Çanak-Çömlek atölyeleri uzun yıllar Avanos halkı için geçim kaynağı olmuştur.Geçmiş dönemlerde söz konusu atölyelerde, su könkleri, bu testileri, çömlek ve büyük küpler üretilmiştir.Günümüzde toprak eşyanın mutfaklardaki kullanım alanlarının azalmasından dolayı: Avanos atölyelerinde ürünlerin fonksiyonlarında değişiklik yaparak Turizm ağırlıklı hediyelik eşya yapımına yönelmişlerdir.Yeni üretim çeşitleri içerisinde vazolar, isimlikler, kadeh bardakları gibi ürünler meydana getirilmiştir.